Ostavljene na marginama društva, prepuštene same sebi, svojim strahovima i neizbrisivim traumama, žene žrtve rata u Republici Srpskoj decenijama su se borile da prekinu šutnju, ispričaju svoju stranu priče i izbore se za svoja prava.
Prava žena sa prostora RS, koje su u proteklom građanskom ratu sredinom 90-ih godina prošlog vijeka preživjele ratnu torturu godinama su bila zapostavljana, njihove priče ostajale su neispričane, a pravda im se činila nedostižnom u pojedinim trenucima.
Tek danas, 24 godine nakon okončanja ratnih sukoba na našem području i sedam godina od osnivanja Udruženja žena-žrtava rata Republike Srpske, stanje počinje da se mijenja. Svijest građana, ali i nadležnih institucija o bitnosti ove kategorije društva, polako počinje da se budi. Žene uz pomoć Udruženja, ali i okruženja, počinju da vraćaju samopouzdanje i spremno istupaju u borbi za jednakost i zakonom osigurana prava.
Veliki iskorak u ispravljanju nepravde i procesu socijalnog zbrinjavanja žena – žrtava rata u RS je načinjen 2018. godine donošenjem Zakona o zaštiti žrtava ratne torture, koji na godišnjem nivou predviđa milion maraka za mjesečne naknade osobama koje su pretrpjele seksualno nasilje u proteklom ratu.
Sjednicu Narodne skupštine RS, na kojoj je usvojen ovaj zakon, iz Udruženja žena žrtava rata smatraju istorijskom, jer je po prvi put od osnivanja Republike Srpske donesen zakonski okvir koji će ženama žrtavama torture pomoći da ostvare svoja prava.
„Zakon o zaštiti žrtava ratne torture je ogroman iskorak RS, kao da smo iz tame izašli na svjetlo. Zakon žrtvama omogućava status i prava koja zaslužuju. Ono što je ovim Zakonom žrtvama omogućeno, odnosi se na olakšice kod liječenja, odnosno prilikom uplate participacije, besplatnu pravnu pomoć, oslobođenje od taksi, banjsku rehabilitaciju i druga prava koja proističu iz statusa žrtve ratne torture. Žrtve koje su preživjele seksualno zlostavljanje ili silovanje imaju pravo i na primanja i ona su raspoređena u tri kategorije, pa se primanja kreću od 134 do 304 КM, u zavisnosti od grupe za koju je žrtva pružila dokaze. Najveća primanja, od 304 KM, imaju žrtve žrtve koje su tokom torture doživjele trudnoću, pa ili izgubile ili rodile dijete“, rekla je Božica Živković Rajilić, predsjednica Udruženja žena žrtava rata RS.
Od osnivanja Udruženja, 2012. godine do danas broj članova se drastično povećao, pa tako od početnih 36 članica Udruženje dolazi do 711 žena članica, koliko trenutno broji. Priznajući ovoj organizaciji status udruženja od javnog interesa, njegovi zadaci se smatraju skoro ispunjenim, jer se od početka rada među osnovnim cijevima izdvajalo priznavanje i prepoznavanje organizacije od institucija RS. Pored toga, svakodnevnom borbom i radom postiže se ispunjavanje i ostalih zadataka, kao što su poboljšanje svakodnevnog života kroz sprovođenje u paksi zakonom zagarantovanih prava.
Iako je dugi niz godina udruženje postojalo zahvaljujući samostalnom finansiranju i važna pitanja riješavalo samoinicijativno, godine rada i truda urodile su plodom, pa su institucije RS napokon prepoznale značaj ove organizacije i pružile joj pomoć i mjesto u društvu koje zaslužuju.
Problem je postojao i sa pogrešnom kategorizacijom, pa su ove žrtve dugi niz godina smatrale “kolateralnom štetom” rata.
„U RS se godinama ova kategorija civila uopšte nije pominjala. Svrstavali su nas u kolateralnu štetu ili pripisivali kategorijama kojima uopšte ne pripadamo. Tako smo bile svrstane u civilne žrtve rata i time bile izjednačene sa onima koje je pogodio lutajući metak ili sa onima koji su na neki drugi načim dobili oštećenje organizma, a da niko od njih nije privođen, zatvaran, prebijan i psihički, fizički i seksualno zlostavljan ili je bio u rukama neprijateljskih vojnika. Sve vlasti u RS, od njenog nastanka do 2013. godine, pravile su istu grešku, negirale su nas. Tek sa našim osnivanjem i djelovanjem stvari počinju da se mijenjaju“ istiće Rajilićeva.
Značaj Udruženja ogleda se i u autentičnom svjedočenju i upoznavanju domaće i svjetske javnosti sa događajima iz logora, sabirnih centara i zatvora organizovanih od pripadnika vojnih i paravojnih formacija Armije BiH i Hrvatske vojske.
„Mnogo nas boli višedecenijska laž koja se plasira u regionalnim i svjetskim medijima, kao i jednostrano obavještavanje javnosti, posebno u inostranstvu, kao i predstavljanje Bošnjakinja i Hrvatica kao jedinih žrtava, a Vojske Republike Srpske kao jedinih zločinaca“, poručuju iz Udruženja.
U organizaciji ovog udruženja svake godine sprovodi se program psihološke rehabilitacije, koja za cilj ima osnaživanje žrtava i ohrabrivanje žena da javno govore o traumi, ali i da im se pruži podrška prilikom prijavljivanja zločinaca inspektorima MUP-a i tužiocima za ratne zločine.
„Mi smo 2014. godine počele sa prijavama za zločine nad civilima učinjenih od zločinačkih snaga HV i Armije BiH i do sada u skoro svim procesima su svjedoci članice Udruženja. Nakon pet godina, na našu prijavu uhapšeno je desetine zločinaca, pokrenuti su mnogi projekti, a neki od njih su i završeni. Nismo zadovoljne simboličnim kaznama, ali, prije naših prijava, nismo imali ništa. Pored toga, uradile smo monografiju sa 15 naših ispovijesti, koja je podržana od institucija Republike Srbije, koja su uradile prevod na engleski jezik i besplatno je štampali. Uz pomoć predsjednika Republike i predstavništva RS u svijetu, monografiju smo promovisali u Americi, a prošle godine i u Parizu. Projekcijom filmova „Nijemi krik“ i „Preživjela sam, idem kući“ u Minhenu i Stokholmu, svjetsku javnost upoznali smo sa našim stradanjima“, poručuje naša sagovornica.
U istoj državi, ali razlika između dva entiteta ogromna
U razgovoru sa Rajilićevom saznajemo da, i nakon dugogodišnje borbe i istrajnosti u svojim zahtjevima, danas proces priznavanja prava teče nešto lakše nego prethodnih godina, ali da i dalje ipak postoje određeni problemi prilikom ostvarivanja prava, te da su žene žrtve u FBiH postigle mnogo više u poboljšanju svog položaja u odnosu na žrtve u RS.
„Danas nam je nešto lakše, ali to nije ni blizu onoga što zaslužujemo i što je propisano međunarodnim pravom i konvencijama. Za razliku od nas, žene žrtve u FBiH su daleko više postigle, njihova prava i primanja su dvostruko ili trostruko veća, u istoj državi, ali u dva entiteta mnogo se razlikujemo. Među institucijama RS naišli smo na pojedince koji se maksimalno angažuju povodom naših potreba i problema, ali i dalje postoji dio administrativnog aparata koji ostaje potpuno inertan. Zakon o zaštiti žrtava ratne torture je, za sada, u ovim uslovima najbolje rješenje za one koje su doživjele da traže svoja prava.“
Aktuelni predsjednik Vlade RS Radovan Višković, prema riječima predsjednice Udruženja, ima sluha za potrebe ovog udruženja, pa tako podrška ne izostaje ni iz kabineta premijera, ali ono što Rajilićeva posebno naglašava jeste Viškovićeva lićna podrška, ne samo kao funkcionera, nego kao čovjeka.
„Premijer Radovan Višković, još dok je bio narodni poslanik, pružao nam je izuzetnu podršku i pomoć kod usvajanja Nacrta, ali i Prijedloga Zakona o žrtvama ratne torture. Pružio nam je maksimalnu podršku u NSRS, ali ne samo kao poslanik, nego prije svega kao čovjek“, dodaje Božica Živković Rajilić.
Pored dosadašnje pomoći, aktuelna Vlada RS preko resornog ministarstva kvartalno obezbjeđuje sredstva za rad Udruženja, ali i sredstva za projekte prijavljene tokom javnog poziva.
(Nevena Stanojević/ banjaluka.net)
