PIŠE: Saša Bižić
Iako Republika Srpska postoji već 26 godina, političke stranke sa parlamentarnim statusom nikako ne uspijevaju da ravnomjerno rasporede vlastite domete na teritoriji RS.
Nakon više od četvrt vijeka, u oblastima u kojim nisu naročito popularne, u manjoj ili većoj mjeri, one i dalje zadržavaju reputaciju „uvoznih“ partija, sa bazom u drugim regijama.
Sa ovakvim sindromom prva se suočila Srpska demokratska stranka, jer je nedugo nakon osnivanja najdugovječnije političke organizacije u Srpskoj započela serija nesporazuma sa ovakvim predznakom. Iako je rat potisnuo u drugi plan tu vrstu tenzija, pažljiviji hroničari ovog vremena mogli su još na početku oružanih sukoba da zabilježe udaljavanje banjalučke grupacije funkcionera SDS-a od centrale iz Sarajeva, a kasnije sa Pala.
Soliranje po „sreskim“ šavovima
Od Radislava Vukića i Voje Kuprešanina 1992. do Rajka Kasagića 1996. godine, čitav niz zvaničnika optuživan je, ali i sankcionisan za soliranje po „sreskim“ šavovima.
Na kraju je uslijedio paradoks – 1997. godine je kulminirao raskol, u značajnoj mjeri baš po ovoj liniji, ali disidente u SDS-u iz Banskog dvora u Banjaluci nije predvodio nijedan lokalni političar koji se prethodno eksponirao sa takvim gardom, već Biljana Plavšić, koju su krajiški „regionalisti“ u svim prehodnim godinama bez razmišljanja svrstavali u isti „sarajevski paket“ sa Radovanom Karadžićem i Momčilom Krajišnikom.
Dvije decenije kasnije, SDS opet napušta serija funkcionera iz Krajine. U javnim istupima u kojim su objašnjavali razloge razlaza, doslovno svi su naglašavali i regionalni momenat, odnosno ocjenu da njhova dugodišnja partija nikako ne može da se riješi potcijenjivačkog odnosa prema krajiškom segmentu članstva i simpatizera.
– Ne može stranka da djeluje samo na relaciji Marijin Dvor – Lukavica, posebno kada je riječ o odnosu prema Krajini i krajiškim kadrovima. To je duže vrijeme prisutno u SDS-u i ne želim da nosim odgovornost za SDS. Smatram da tu odgovornost trebaju da nose oni koji su SDS doveli u ovu poziciju – rekao je Borislav Bojić, Prijedorčanin i poslanik u Parlamentu BiH.
Još oštriji je bio Đorđo Krčmar iz Gradiške, takođe poslanik u Predstavničkom domu BiH, koji je zajedno sa sugrađaninom Sašom Lazićem, smijenjenim predsjednikom Opštinskog odbora SDS-u, ranije krenuo ovim stopama.
– Da se primjetiti da je u Predsjedništvu SDS totalno zapostavljena Krajina. Nabrojaću samo neke opštine u Krajini: Banjaluka, Prijedor, Gradiška, Srbac, Novi Grad, Dubica, gotovo nemate nikoga. Nedopustivo je za stranku poput naše da iz Banjaluke nemate nikoga. Imate iz Kostajnice gospodina Dragu Bundala, koji je korektan čovjek, ali Kostajnica je malo mjesto – rekao je Krčmar.
Pred kraj njegovog članstva u SDS-u, on je nudio i alternativni model, ali nije naišao na afirmativnu reakciju.
– U Predsjedništvu SDS-a iz Krajine su morala biti najmanje tri kandidata, ako uzmete broj birača koje daje Krajina. Samo Banjaluka sa svojim okruženjem ima blizu 300 000 ljudi. Onda se postavlja pitanje, kakva je politika SDS, ako u Predsjedništvu SDS imate dva čovjeka iz Hercegovine, a nemate nijednog iz Banjaluke? Sva Hercegovina ima manje stanovnika nego opština Gradiška – negodovao je Krčmar.
Lišeni osjećaja za realnost
Za razliku od novijih odlazaka najpoznatijih političara iz SDS-a sa adresom u Banjaluci, Nenada Stevandića i Ognjena Tadića, koji su nezadovoljstvo usmjerili prema drugim dimenzijama, mimo regionalnih konotacija, na tragu Bojića i Krčmara prethodno je rezonovao i Darko Banjac. Napuštajući SDS i povlačeći za sobom Milu Zlojutra, načelnika opštine Kozarska Dubica u dva mandata, Banjac je, može se neformalno saznati, najbližem okruženju opisivao vrh SDS-a, prvenstveno kadrove iz Istočnog Sarajeva, kao ljude potpuno lišene osjećanja za realnost.
– Stalno tvrde da će SDS i Savez za promjene ubjedljivo pobijediti na izborima, maltene sa 90 odsto podrške, i da nikakva posebna kampanja nije potrebna – žalio se Banjac saradnicima uoči izjašnjavanja građana 2014.
Zanimljivo je da su svi pomenuti ljudi, osim Stevandića i Tadića koji imaju svoje stranke, završili u DNS-u, još jednoj partiji kojoj se pripisuje regionalna obojenost, ali sa obrnutim fokusom – na zapadni, a ne na istočni dio RS. Za to vrijeme, novi predsjednik SDS-a Vukota Govedarica nijednom nije progovorio o ovom aspektu priče, iako se prilično opširno izjašnjavao o svakom od tih odlazaka.
Nije isključeno da nema šta da doda onome što su o toj temi u daljoj prošlosti govorili Momčilo Mandić ili Radovan Karadžić. Prvi lider SDS-a i ratni predsjednik RS je, inače, u jeku borbi na frontovima, 1994. godine, našao za shodno da u beogradskom NIN-u napiše oštar autorski tekst u kojem je polemisao sa Predragom Gugom Lazarevićem i njegovim istomišljenicima u SDS-u, zagovornicima seobe vlasti RS sa Pala u Banjaluku.
– Ne može glavni grad biti na periferiji Republike, već moramo da držimo ključne institucije neposredno pored muslimanskog dijela Sarajeva, jer se na tom prostoru donose sve ključne odluke za našu budućnost – bio je lajtmotiv tadašnjeg Karadžićevog ljutitog obraćanja, ali i kasnijih, ne baš čestih, mada simptomatičnih intervjua Momčila Mandića, ratnog ministra i važnog sponzora stranke u značajnom dijelu postdejtonskog perioda.
Banjaluka kompenzuje probleme drugih krajeva
Ni u SNSD-u nemaju razloga za trijumfalizam u ovom kontekstu. Jer, dominacija na političkoj sceni RS, kojom vole da se hvale, u suštini je utemeljena na izrazitoj prednosti u najmnogoljudnijoj, banjalučkoj regiji, što kompenzuje probleme u drugim krajevima Srpske. Tome se, od većih centara, može dodati još samo Trebinje, vraćeno u zadnjem duelu sa konkurentima iz SZP-a. Međutim, već u obližnjem Prijedoru nikako ne uspijevaju da pobijede u „prijateljskoj utakmici“ sa koalicionim partnerima iz DNS-a.
Osim toga, tek nakon decenije vladavine na republičkom nivou, uz sve resurse koje to podrazumijeva, SNSD je pretekao SDS u njihovoj svojevrsnoj postojbini, Istočnom Sarajevu. Na posljednjim lokalnim izborima 2016. godine, u ovoj zajednici šest opština, SNSD je u zbiru osvojio 12 973 glasa, a SDS je dobio 12 576 glasova. Znači, radi se o simboličnoj razlici od 397 glasova. Ali, pošto se Skupština grada Istočno Sarajevo ne bira direktno, već delegatskim principom, relevantni su rezultati po opštinama, a tu je odnos izjednačen, pošto je SNSD bio snažniji u tri lokalne zajednice, u Istočnom Novom Sarajevu, Palama i Trnovu, dok je SDS bio jači u istom broju „komuna“, u Istočnoj Ilidži, Istočnom Starom Gradu i Sokocu.
Za SNSD je naročito frustrirajuća nemogućnost da od SDS-a preuzmu Bijeljinu i Doboj. Od formiranja RS, to im nijednom nije pošlo za rukom, što naravno nije zasluga republičkog vrha vodeće opozicione partije, ušančenog u hroničnoj defanzivi, već neprikosnovenih lokalnih, odnosno regionalnih lidera, Miće Mićića i Obrena Petrovića.
Brojevi su neumoljivi, pošto je na gradskim izborima u Bijeljini 2016. lista SNSD-a dobila 11 324, a SDS 12 485 glasova. Dvije godine ranije, na izborima za Narodnu skupštinu RS, zaostatak SNSD-a za SDS-om u izbornoj jedinici u čijem jezgru je Bijeljina bio je još izraženiji, jer je SNSD dobio 24 771, a SDS 30 933 glasa. U Doboju se dešava zanimljiv fenomen. Naime, u ovom gradu 2016. uopšte nije bio tijesan odnos snaga kao u Bijeljini, pa je SNSD glatko izgubio sa 7 551 glasova, u poređenju sa SDS-ovih 12 847 glasova.
Dobojski fenomen
S tim da su to, po svemu sudeći, prije glasovi Obrena Petrovića, nego njegove nominalne partije, ako se zna da je SDS 2014. godine na izborima za parlament Srpske u zajedničkoj izbornoj jedinici sa opštinama Teslić i Petrovo dobio manje glasova od SNSD-a. Skor je bio 18 464:16 533 u korist stranke Milorada Dodika, što potvrđuje zapažanje da je personalni element više naglašen u pobjedama SDS-a u Doboju nego u Bijeljini. Takođe, veliko pitanje je koliko se Obren Petrović uopšte može tretirati kao igrač u ovom dresu, a ne lokalna pojava koja zahvaljujući svojim specifičnim tehnikama vladanja već odavno, neupitno, drži sve „pod kontrolom“ u Doboju.
Recept za preokret u ova dva grada, kao i obično, u SNSD-u je na vrijeme dao samo bivši gensek Rajko Vasić.
– U Bijeljini i Doboju naši kandidati za načelnike moraju biti jaki i prepoznatljivi, a ne anonimni partijski aktivisti – rekao je Vasić još uoči pretposljednjih lokalnih izbora.
Ipak, ovog mahera organizacione problematike malo ko je čuo u matičnoj partiji, sklonoj da za vodeće ljude u Bijeljini i Doboju postavlja Nedeljka Ćorića i Vladu Đurđevića, koji su sve, samo nisu prepoznatljivi van najužih sopstvenih sredina. Još kad se tome doda zamjena Đurđevića izraubovanim veteranom Urošom Gostićem, Obren Petrović nema razoga za brigu.
Budući da ni ostali akteri ovdašnjeg pluralizma nisu preskočili limite s kojima se suočava vodeći dvojac SNSD – SDS, nije daleko od istine formulacija koju je i u posljednjem ratu, a i kasnije, znao da koristi prvi predsjednik SDS-a Radovan Karadžić. On je nerijetko i republiku i stranku na čijem čelu je bio, pa čak i VRS, označavao kao „konfederaciju opština“. Pošto je, u međuvremenu, demografska kriza u Srpskoj učinila svoje, opštine i gradovi imaju manju težinu od regija. Ali, i na tom nivou i dalje funkcioniše stari princip sa „našim“ i „vašim“ – i to lokalpatriotski, a ne ideološki – što ključne partije nikada nisu uspjele da prevaziđu. Od 1992. promijenile su se, tu i tamo, jedino skraćenice vladajućih garnitura. Međutim, kob „krivog srastanja“ šest do sedam nesuđenih „kotara“ ili čega li već, ostala je ista.
Bez ambicija za izlazak iz sjenke
Partneri SNSD-a i SDS-a u vladajućoj koaliciji, odnosno u Savezu za promjene, nisu posebno zainteresovani da se pronađu lijek za „boljku“ od koje pate njihova „velika braća“.
DNS je donekle ojačao u ostatku RS, ali nikada nisu pokazivali ambicije da izađu iz sjenke u gradovima i opštinama van osovine Prijedor – Banjaluka. Čak ni u Zvorniku, gdje su u doba Hadži Jovana Mitrovića bili najsnažnija stranka.
Socijalisti se zadovoljavaju time da u stopu prate SNSD, po principu – gdje je Dodikova stranka jaka, tu ima i SP-a, ali na mediokritetski način, tek toliko da u ukupnom saldu imaju dovoljno glasova za prelazak cenzusa.
U ovakav milje se uklapaju i opozicionari iz PDP-a i NDP-a, pri čemu prvi iskaču iz sivila tek u ponekoj opštini, poput Kotor Varoša i Kozarske Dubice, a drugi u Šamcu, pa i u Banjaluci i Foči, s tim da im mnogi posmatrači političkih tokova prognoziraju da u ove dvije sredine nikada više neće ponoviti ranije domete.
(Srpska Cafe)
