PIŠE: Slobodan Antonić
Drvar, B. Grahovo, B. Petrovac i Glamoč poslednje su kompaktno područje Srba u Federaciji BiH (karta ovde).
U ovim opštinama pre rata živelo je 44.000 Srba (popis 1991), a svugde smo bili u apsolutnoj većini: Glamoč 10.000 (79%), Drvar 15.000 (97%), Grahovo 8.000 (95%) i Petrovac 11.000 (74%; ovde).
Uoči i posle napada na Srpsku Krajinu, ovo područje zauzeli su Hrvati. Srpsko stanovništvo moralo je u bežaniju. U Dejtonu su ove četiri opštine, koje su u tom trenutku bile s malo srpskog življa, žrtvovane jer su po površini bile isuviše velike, a Republika Srpska nije smela da pređe 49% teritorije BiH.
U naredne dve godine posle Dejtona tu su organizovano naseljavani Hrvati, prvenstveno iz srednje Bosne. Oni zaposedaju srpske kuće, menjaju imena ulica i zapošljavaju se svuda u javnom sektoru gde su do tada radili Srbi. Krajem 1997. godine opaža se povratak Srba. Početkom 1998. godine pristupa se, uz pomoć SFOR-a, i deložaciji Hrvata koji su zauzeli srpske domove (ovde).
Zbog toga Hrvati u Drvaru, 24. aprila 1998. godine, organizuju nasilne demonstracije. Zapaljene su kancelarije UNHCR-a, OHR-a, IPTF-a, kao i sva vozila koja su se našla na putu metežnika. Ubijen je bračni par Trninić, a premlaćen je i gradonačelnik, Srbin, Mile Marčeta. Posle ovog događaja povećana su paljenja i napadi na Srbe povratnike, te je broj izgorelih kuća dostigao 860 (isto).
Ipak, deo izbeglih Srba se vratio, pa ih danas (po popisu iz 2013.) na tom području ima oko 14.000. Srbi čine relativnu većinu u jednoj opštini, a apsolutnu u tri: Glamoč 2.000 (43%), Drvar 6.000 (91%), B. Grahovo 2.000 (83%) i B. Petrovac 4.000 (54%; ovde, ovde, ovde, ovde)
FBiH je inače, praktično, očišćena od Srba. Po rezultatima popisa iz 2013. godine, Srba u FBiH ima tek 56.000, što je samo 2% žitelja tog entiteta (ovde). To znači da se 91% Srba koji su u FBiH živeli pre 1992. godine moralo iseliti.
U Drvaru, B. Grahovu, B. Petrovcu i Glamoču ipak postoji najveća koncentracija Srba u FBiH (ovde). Zato je ovo područje posebno, pa tu i najteže pada opresija nad „FBiH Srbima“.
U četiri kantona FBiH, naime, Srbi uopšte nisu priznati kao tzv. konstitutivan narod (ovde). To znači da „Srba nema u simbolima entiteta; srpska deca moraju da uče po obrazovnom programu Hrvatske ili sarajevskog kantona; a Srbi ne mogu doći do posla u javnim ustanovama“ (ovde).
Takva politika, po mnogim mišljenjima, vodi do toga „da će u narednih nekoliko godina Republika Srpska postati jedini multietnički prostor u BiH, dok će FBiH biti etnički očišćena od Srba“ (ovde).
Srbi iz pomenutih opština, naime, ukazuju na to da je 2017. godine FBiH poništila tender za obnovu srpskih kuća: u Glamoču za 47 objekata, u Grahovu za 17, a u Drvaru 25 – „u isto vreme kada RS ulaže na stotine miliona maraka u obnovu porušene imovine Hrvata i Bošnjaka u RS“ (ovde)
Srbi iz ove četiri opštine, u želji da svoj položaj koliko toliko učvrste, iznose i različita institucionalna rešenja, koja bi mogla da ih sačuvaju od tihog etničkog čišćenja.
Jedan od predloga jeste da „federacijski“ Srbi u svojim većinskim opštinama više ne budu deo različitih FBiH kantona. Naime, Drvar, B. Grahovo i Glamoč pripadaju tzv. Livanjskom kantonu, dok je B. Petrovac deo tzv. Unsko-sanskog kantona. Ideja je, dakle, da sve ove opštine direktno potpadnu pod nadležnost bilo FBiH, bilo BiH (ovde). Tako bi srpske opštine mogle da ostvare jedan oblik „specijalnog statusa“.
Druga ideja jeste da Drvar, B. Grahovo, B. Petrovac i Glamoč obrazuju Savez srpskih opština u FBiH. Ta ideja počela je da se ostvaruje 6. marta 2013, kada su funkcioneri Dodikovog SNSD-a iz Drvara, B. Grahova i Glamoča, a koji učestvuju u tamošnjoj kantonalnoj i entiteskoj vlasti, formirali tzv. Savez srpskih opština, a sve s pozivom da im se priključi i B. Petrovac (ovde).
Za početak, ove tri srpske opštine tražile su da Ustavni sud FBiH proglasi neustavnim grb i zastavu Livanjskog kantona (gde nema srpskih simbola), a takođe su i apelovale da njihov kanton potpiše ugovor s Kliničkim centrom Banjaluka kako bi se „livanjski Srbi“ mogli lečiti u BL (ovde).
Na ovo je oštro reagovao Irfan Ajanović, predsedavajući Ustavne komisije FBiH. On je za agenciju Anadolija izjavio da ga „to podsjeća na 1992. godinu“, te da je to „možda dogovor između Dragana Čovića (predstavnika Hrvata u BiH – S. A) i Milorada Dodika (predstavnika Srba u BiH – S. A)“ (ovde).
Zastupnici ideje o formiranju Saveza srpskih opština čak su razgovarali i s američkom ambasadom u Sarajevu.
„Predložili smo model nemačke govorne zajednice u Belgiji. Te opštine imaju svoje vlade i parlamente, država im je prepustila određene nadležnosti – kao što je resor obrazovanja i kulture, pa čak i međunarodnih odnosa, politike zapošljavanja, očuvanja porodice i socijalne zaštite itd“ (ovde).
No, u naredne četiri godine ništa u vezi ove ideje nije moglo da prođe. To se vidi iz činjenice da je pomenuti predlog morao biti obnovljen i 2017. godine (ovde), te da opet nije naišao ni na kakav odgovor.
Ali, ako hoćemo da budemo objektivni, postavlja se pitanje: ako Hrvati već traže svoj kanton u FBiH-u – zašto ga onda ne bi tražili i Srbi?
Četiri srpske opštine, velike po prostranstvu, premda malene po stanovništvu, svakako zaslužuju posebnu pažnju kako Republike Srpske, tako i Srbije.
Iako se iz Beograda daju neprimerene izjave da su ove opštine „izgubljene“ (ovde), ipak je Srbija, 2017. godine, pomogla Drvaru s 350.000 evra, Grahovu i Glamoču sa po 200.000 evra, a B. Petrovcu sa 100.000 evra (ovde) – što je, da budemo iskreni, tek trećina cene koštanja fontane na Slaviji (ovde).
I Vlada Srpske izdvojila je više od dva miliona evra za obnovu kuća srpskih povratnika u FBiH – uključiv i opštine iz Saveza srpskih opština (ovde).
Razume se, to nikako nije dovoljno. Nužna je promišljena nacionalna strategija.
Šta mi, zapravo, hoćemo?
Želimo li da se učvrstimo na pragu Jadrana i u predvorju neprežaljene Srpske Krajine? I da tako možemo da dovedemo u pitanje „hrvatsku kiflu“ i opstanak „Cazinske krajine“, a sve kako bismo s boljih pozicija nastavili da pregovaramo?
Ili smo u povlačenju i puštamo da nas kolonijalni gospodari melju i koriste kao puku građu za svoje konstrukte?
Sudbina ove četiri opštine daće odgovor na ovo pitanje. Kao i na konačno pitanje – šta će biti sa Srpskom, a šta sa Srbijom?
(sveosrpskoj.com)
