PIŠE: Muharem Bazdulj
U nepravilnim vremenskim razmacima, nekad svako malo, a nekad poslije dužeg intervala, postjugoslovenski mediji, jednako štampani i elektronski, bombastično prenose teze i prognoze akademskog istraživača po imenu Timothy Less, koji je u svom prošlom, diplomatskom životu bio politički sekretar Ambasade Velike Britanije u Skoplju, a zatim i “glavnokomandujući” banjolučkog ofisa Ambasade Velike Britanije u Bosni i Hercegovini.
Sa profilom ne pretjerano simpatičnog sporednog lika iz romana Johna le Carrea, Less se istakao kao zagovornik “puta kojim se rjeđe ide”. Dok ogromna većina političara, intelektualaca, aktivista i drugih zapadnjaka zainteresovanih za Balkan insistira na nepromjenjivosti državnih granica nakon faktičkog odvajanja Kosova od Srbije, Less svaku svoju projekciju budućnost (post)jugoslovenskog prostora pretvara u igre s granicama gdje suštinski imaginira finalizovanje procesa etničke homogenizacije balkanskih naroda. U njegovim vizijama, najveći “profiteri” su Srbi i Albanci, Hrvati takođe nešto sitno profitiraju, Crnogorci su ni tamo, ni ovamo, a gubitnici su Bošnjaci i Makedonci.
Pojednostavljujući agendu koju on vrlo prilježno i uporno obrazlaže u različitim svojim nastupima, Lessova vizija mira na Balkanu podrazumijeva ujedinjenje Albanije, Kosova južno od Ibra i zapadne Makedonije. Srbiji ostaje sjever Kosova i još dobija Republiku Srpsku, dok se teritorije BiH dominantno naseljene Hrvatima, a geografski naslonjene na Republiku Hrvatskoj pripajaju ovoj državi. Crnogorci se nadaju da su Albanci dovoljno zadovoljni u “ekološkoj” da neće poželjeti da se i sami priključe Velikoj Albaniji, a Makedonci i Bošnjaci tobože mirno posmatraju kako ih getoizuju u bantustane. Postoje tu neke ograde, neke pauze i odugovlačenja, ali suština njegovog scenarija svodi se na ovo. Ipak, koliko god on pokušao da svoja predviđanja kontekstualizuje u okvir “novog hladnog rata”, koliko god posmatrao Balkan kao poligon za američko-ruske sukobe, njegove prognoze su, pod uslovom očuvanja bilo kakvog traga globalne stabilnosti, izuzetno nerealne.
Postavlja se pitanje zašto bi Srbi, Albanci i Hrvati bili privilegovani time što bi svaki komad teritorije na kome su većina pripojili matičnim državama. Zašto onda isto pravo ne bi imali i Mađari, recimo, naročito ako se u priču već uključuje Hrvatska kao članica Evropske unije? Zapadne sile jedva su i Kosovo uspjele da proglase za presedan, uz retoričko migoljenje Međunarodnog suda pravde koji se više bavio načinom na koji je Srbija formulisala zahtjev za traženje savjetodavnog mišljenja, nego što je interpretirao meritum. Ipak, nekom očito odgovara dizanje tenzija i otud periodično aktuelizovanje novih-starih Lessovih obraćanja “gradu i svijetu”. Manje suštinski treba biti zabrinut zbog sadržaja Lessovih teza, a više zbog intenziteta njihovog propagiranja.
Istovremeno, priča o balkanskom “mini Schengenu” o kojoj se govorka već duže vrijeme, postaje sve frekventnija. Lideri Albanije, Sjeverne Makedonije i Srbije već su imali samit o toj temi u Novom Sadu, a insistira se na tome da članice budućeg “saveza” budu i Bosna i Hercegovina te Crna Gora i Kosovo. Nije pretjerano jasno šta se tačno podrazumijeva pod egidom “mini Schengena”, naročito jer se uglavnom priča o unapređenju ekonomske saradnje, a sve nabrojane zemlje (plus Moldavija) već su članice CEFTA-e. Rasim Ljajić, potpredsjednik srpske vlade i ministar trgovine, turizma i telekomunikacija, objašnjava kako je cilj inicijative jača ekonomska integracija zemalja regiona zapadnog Balkana koje teže punopravnom članstvu u Evropskoj uniji. Njihovo jače povezivanje dok su još u čekaonici, kako potcrtava Ljajić, bilo bi magnet za ulagače i podstaklo bi robnu razmjenu, te dovelo do smanjenja cijena, a zemlje bi bolje pripremilo za izazove članstva u EU. Bilo je samo pitanje vremena kada će cijeli projekat nekoga podsjetiti na novu Jugoslaviju, a prvi se javio Aljbin Kurti, lider trenutno najjače partije na Kosovu. On je rekao da se nipošto ne smije dozvoliti stvaranje “četvrte Jugoslavije”.
Strah od Jugoslavije je u Hrvatskoj bio toliki da je zabrana eventualnih novih jugoslovenskih integracija ugrađena i u Ustav ove države. Pošto je Hrvatska već u Evropskoj uniji i ne tangira je mini Schengen (osim kao moguća ekonomska prijetnja) jer svakako čeka da uđe u “pravi” (da ne kažem “maksi”) Schengen, strah je, eto, artikulisan na Kosovu, mada razloga za strah nema. Čak ni najveći zagovarači bližeg povezivanja zemalja regije zapadnog Balkana se ne usuđuju ni da zamisle mogućnost putovanja bez graničnih kontrola. Maksimum do koga se ide je ono što je nedavno već provedeno na graničnom prelazu između Srbije i Sjeverne Makedonije: jedna granična kontrola umjesto dvije. Jugoslavija je samo nostalgična uspomena kao onaj stari televizijski šou po imenu “Igre bez granica”, a koji je preko Evropske radiodifuzne unije, slično festivalu “Pjesma Evrovizije”, trebalo da zbližava evropske zemlje i narode. Na nivou Evrope, projekat je bio uspješan, pa tako danas zaista imamo Evropu bez granica. Nama su, nažalost, do dana današnjeg, ostale bizarne fantazije Timothija Lessa i njima svojstvene – igre s granicama.
(Oslobođenje)
