Podjela BiH po etničkim principima i uvažavanje muletietničke realnosti oduvijek je bila politika EU – izaslanik Unije za BiH lord Dejvid Oven, koga je Brisel postavio na tu poziciju 20. juna 1992. godine, predložio je dva plana podjele BiH po nacionalnim šavovima.
Prvi plan iz 1992. godine poznat je kao Vens-Ovenov plan, a drugi iz 1993. kao Oven-Stoltenbergov dokument.
Oba plana je prvo prihvatio, pa odbio muslimanski lider Alija Izetbegović, mada su oba zaustavljala rat i davala BiH više zajedničkih ovlaštenja nego kasniji Dejtonski sporazum.
Plan iz 1992. godine predviđao je decentralizovanu BiH podijeljenu u deset pokrajina, koje bi imale nadležnosti nad unutrašnjim poslovima i obrazovanjem.
Pokrajine bi bile formirane po etničkom principu, dok bi glavni grad Sarajevo bio demilitarizovani distrikt.
Mada je taj plan najviše pogađao Srbe i Vojsku Republike Srpske, koja se po tom planu morala povući sa nekih teritorija, muslimansko rukovodstvo je na kraju i samo odbilo plan, nastavljajući rat.
Američki političar Sajrus Vens, jedan od koautora plana, podnio je zatim ostavku na mjesto specijalnog izaslanika UN, a na njegovo mjesto 1993. postavljen je norveški ministar spoljnih poslova Torvald Stoltenberg.
Oven i Stoltenberg ponudili su u ljeto 1993. godine novi plan po kome bi BiH bila sastavljena od tri nacionalne republike – na čelu izvršne vlasti bilo bi tročlano Predsjedništvo, a predsjedavajući bi se mijenjao svaka četiri mjeseca.
Uz Predsjedništvo, nosilac izvršne vlasti bio bi i Savjet ministara, a svaka konstitutivna republika trebala je da ima vlastiti ustav.
Zanimljivost tog plana ogledala se u činjenici da je bilo određeno da će, u slučaju izdvajanja republika, Neum, dijelovi opštine Stolac i Brčkog ostati dio BiH.
Alija Izetbegović je razgovarao sa vrhom Republike Srpske (tadašnjim predsjednikom Narodne skupštine Momčilom Krajišnikom) o mogućnosti da se Srpska otcijepi nakon pet godina.
Za Mostar je bilo određeno da bude glavni grad konstitutivne republike sa hrvatskom većinom.
Srbi i Hrvati su prihvatili plan, a Izetbegović ga je prvo prihvatio, a onda, odbio.
Činjenica je da je ovaj plan bio osnova za kasniji Dejtonski ugovor, samo su umjesto tri navedena dva entiteta – Republike Srpska i Federacija BiH.
I Oven i Stoltenberg često su izjavljivali da je mirovni plan iz 1993. bio povoljniji po Bošnjake od Dejtonskog sporazuma, ali su ga u Sarajevu odbili na sugestiju SAD.
(Srna)
