PIŠE: Muharem Bazdulj
U nekadašnjoj Jugoslaviji, naročito onoj prvoj, gotovo da je postojao običaj da pisci kao svojevrsnu sinekuru dobiju diplomatske pozicije. U Americi to nije slučaj, ali postoje izuzeci, ljudi koji su i pisci i diplomati, poput Matthewa Palmera.
Zamjenik pomoćnika državnog sekretara Sjedinjenih Američkih Država Matthew Palmer ovih dana je u Srbiji te u Bosni i Hercegovini. On je stručnjak za region zapadnog Balkana, što se vidi ne samo iz njegovih izjava i funkcije koju obavlja nego i iz njegove “alternativne karijere”. Jer Palmer nije samo diplomata nego i pisac, a u jednom od njegovih romana riječ Sarajevo je već u naslovu. Roman “Sarajevski vuk” (u originalu “The Wolf of Sarajevo”) Matthewa Palmera u mnogo čemu je prilično paradigmatičan kad je riječ o žanrovskim romanima zapadnih pisaca posvećenim ratu u Bosni.
Već na nivou naslova pažnju privlači “vuk” kao simbol naročito omiljen zapadnjacima u stereotipizovanju Balkana. I irska književnica Edna O’Brien u svom romanu “Male crvene stolice” koji je kod nas objavio Buybook, a koji tematizuje skrivanje Radovana Karadžića pod krinkom alternativnog iscjelitelja kao moto ima Njegošev stih “Vuk na ovcu svoje pravo ima”. Kad je o Sarajevu riječ, ne treba zaboraviti činjenicu da je popularni Vučko bio maskota 14. zimskih olimpijskih igara, odnosno da simbolička veza između vuka i ovog grada postoji od prije rata. Isto tako, ne treba zaboraviti da je “Sarajevski vuk” treći Palmerov roman, odnosno da on nije pisac početnik. Iako je roman dobio niz pozitivnih recenzija u najvažnijim anglosaksonskim medijima, on je u mnogo čemu u lošem smislu “konceptualan”.
Glavni junak romana je američki diplomata Eric Petrosian koji se vraća na Balkan poslije dvije decenije što svjesno priziva i određene poluautobiografske asocijacije. Iz prezimena se odmah vidi armensko porijeklo, a Palmer nam pojašnjava da njegov junak s majčine strane ima i kambodžanske krvi. Prva asocijacija na Armeniju i Kambodžu za prosječnog čitaoca su masovni zločini i genocid. Petrosian dolazi u Sarajevo dvadeset godina nakon što su Amerikanci zaustavili rat u Bosni i čini mu se da se nad zemlju nadvija sjenka novog rata. Radnja se, međutim, otvara prologom smještenim u Srebrenicu 12. jula 1995. godine. Među hiljadama ubijenih u Srebrenici je i Petrosianov prijatelj Meho Alimerović, a njega zbog tog gubitka još uvijek muče žalost i grižnja savjesti.
Palmer dobro, mada iz ovdašnje perspektive možda i odviše šematično, opisuje apsurde bosanske društveno-političke situacije dvadeset godina nakon Daytona. On stranim čitaocima izvrsno predstavlja ulogu takozvane međunarodne zajednice u Gordijevom čvoru današnje BiH. Između fikcije i stvarnosti, međutim, tu zjapi širok jaz. U Palmerovom romanu visoka funkcionerka Evropske unije, Dankinja Annika Sondergaard ima ozbiljne reformske planove za Bosnu i Hercegovinu. U stvarnosti, naravno, iz EU perspektive status quo u kojem BiH nije sigurnosni problem sasvim je prihvatljiv. Palmer, međutim, ne idealizuje motive ambicioznih diplomata upletenih u mirotvorstvo na Balkanu.
Odmah na početku on kaže da u njihovim fantazijama zna da se pojavi i Nobelova nagrada za mir. Kad smo kod Nobelovih nagrada, Palmer (barem u ovom romanu) nije pisac koji ima ambiciju da nadilazi žanrovske konvencije. Petrosianu se dopala pomenuta političarka (“nordijska plavuša”) i on je voljan da joj pomogne. Uskoro se u Sarajevu, međutim, ničim izazvana, što bi se reklo, pojavljuje i Petrosianova bivša ljubavnica zvučnog imena Sarah Gold, inače oficirka famozne Centralne informativne agencije. Tako se i Petrosian i Bosna i Hercegovina pa i mir na Balkanu nađu na ničijoj zemlji između ambicija dvije žene.
Palmer u romanu želi da se okoristi velikim dijelom globalno prepoznatljivih balkanskih motiva pa se u historijskim reminiscencijama ne bavi samo Srebrenicom nego i Jasenovcem te Sarajevskim atentatom. Ipak, iz naše perspektive posebno je zanimljiv način na koji Palmer modelira svoje lokalne likove. Lider Republike Srpske u ovom romanu se zove Zoran Dimitrović i nije previše građen po uzoru na nekog konkretnog političara (nije, dakle, fotorobot Milorada Dodika, što bi možda, iz neke perspektive, bilo atraktivnije), nego je mješavina više njih. Na samom kraju romana, naš junak ne samo da uspijeva spriječiti rat nego i ubjeđuje Anniku da “historija nije sudbina”. Kao svojevrstan epilog dolazi nefikcijski tekst “Bosna: Stvarna priča” u kojem se za neupućenog čitaoca iznova rekapituliraju lokalna historija i kontekst te se anticipira moguća budućnost: “Moguće je da u Bosni ponovo izbije otvoreni konflikt, ali to nije ni nužno ni neizbježno. Ljudi u Bosni, na svim stranama, zaslužuju bolje od toga.”
I mada posljednja rečenica u knjizi, doslovno kaže: “Kao i uvijek, ovdje izloženi stavovi su moji lični i ne reflektuju nužno stavove State Departmenta”, u kontekstu još jedne Palmerove posjete BiH i regiji nije zgoreg prisjetiti se i njegovih literarnih uradaka. Političari njegovog kalibra ne vode, naravno, nikakvu vlastitu politiku, nego sprovode planove ideologa i lidera, ali opet kakav god da je plan, nije svejedno ni ko ga sprovodi. A onaj ko zaista misli da “ljudi u Bosni, na svim stranama zaslužuju bolje” od ovoga što sada imaju, možda i u stvarnosti pokuša da učini barem djelić onoga što njegov fiktivni protagonista napravi u fantaziji.
(Oslobođenje)
