Niska konkurentnost ekonomije u BiH ima svoje korijene u nedovoljnom obuhvatu obrazovanjem, a posebno u oblasti srednjeg i visokog obrazovanja. Osim toga, problem su i loša obrazovna struktura kadrova i obrazovni sistem koji ne priprema adekvatno kadrove za moderno tržište rada.
Navode to stručnjaci Direkcije za ekonomsko planiranje Savjeta ministara BiH u nedavno objavljenom izvještaju o razvoju BiH.
I prema Globalnom izvještaju o konkurentnosti za 2017-2018 godinu, kvalitet obrazovanja u BiH je, podsjećaju iz DEP, na vrlo niskom nivou. Od ukupno 140 zemalja na rang listi, BiH je rangirana tek na 131. mjestu.
– U prošloj godini je svega 9,5 odsto radno sposobnog stanovništva imalo više ili visoko obrazovanje, dok je taj procenat radno sposobnog stanovništva sa završenom srednjom školom znatno veći i iznosi 52,6 odsto. To pokazuje da mnogi ne nastavljaju svoje školovanje nakon stečenog srednjeg stručnog obrazovanja. Struktura upisa na fakultete ne prati razvojne potrebe BiH, niti definisane globalne i EU trendove – navodi se u ovom izvještaju.
Kako ističu, prosjek visokoobrazovanih u EU je, recimo, veći od 22 odsto, u Hrvatskoj je to trenutno 15 odsto, a Slovenija je vrlo blizu evropskom prosjeku sa 22 odsto visokoobrazovanih. Istovremeno, Evropska unija je usvojila strategiju po kojoj bi do 2020. godine čak 40 odsto njihovog stanovništva trebalo da bude visokoobrazovano.
– Jedan od problema u Bosni i Hercegovini je i to što više od pola upisanih studenata ne završi školovanje – navode stručnjaci DEP.
Visokoobrazovani nisu obavezno i kompetentni
Oni ukazuju i na još jedan važan problem koji prati visoko obrazovanje, ali i privredu u BiH. Čak i oni koji su formalno visokoobrazovani, naime, nemaju uvijek prave kompetencije.
– Osobe sa visokom stručnom spremom ne posjeduju osnovne komunikacijske, rukovodilačke, informatičke vještine, niti govore strane jezike. Prema popisu stanovništva u Bosni i Hercegovini za 2013. godinu, 39 odsto stanovništva BiH starijeg od 10 godina ne zna osnovne standardne računarske radnje. U skandinavskim zemljama, recimo, ovaj postotak ne prelazi 10 odsto, dok je u Poljskoj, Kipru i Grčkoj taj postotak do 40 odsto, a Bugarskoj čak 59 odsto – ističu stručnjaci koji su analizirali ovo stanje.
Dodaju da je potrebno i da se oblast visokog obrazovanja u BiH usmjeri na razvijanje ljudskih resursa i stvara veću svijest o potražnji za ljudskim potencijalima. Osim toga, ovaj sektor, kažu, treba da poradi na razvoju tehničkog znanja i vještina. Postoji, ističu, potreba i za daljim razvojem okvira kvalifikacija za cjeloživotno učenje.
– Bosna i Hercegovina se suočava i sa rastućom pojavom odliva pameti, naročito mladih i obrazovanih ljudi, što značajno umanjuje kvalitet ljudskih resursa. Prema Svjetskom ekonomskom forumu, BiH je prema odlivu mozgova rangirana na 140. mjesto od 144 zemlje. Veliki broj mladih i visokoobrazovanih ljudi odlazi iz BiH u potrazi za boljim uslovima života i zaposlenja – navodi se u izvještaju o razvoju, te dodaje da razvoju preduzetničkih vještina nije posvećeno dovoljno pažnje, odnosno da ih treba razvijati i kroz obrazovni sistem.
Započinjanje biznisa
Prilike za započinjanje biznisa u BiH su ocijenjene kao nepromijenjive u posljednjih nekoliko godina, a jedan od razloga tome je nedostatak ljudi koji bi se mogli baviti preduzetništvom.
– Evidentan je i pad podrške ženama da započnu biznis, kao i podrška od strane vlasti preduzećima koja imaju veliki potencijal rasta. Pored pristupa obrazovanju baziranom na ključnim kompetencijama i životnim vještinama i elementi razvoja karijere treba da budu uključeni u obrazovni sistem. Taj proces trebalo bi u konačnici da, u skladu s politikom EU, doprinese stvaranjem karijernih centara koji bi bili podrška izgradnji ljudskih potencijala – navode iz DEP.
Iz ove direkcije ukazuju i na probleme mladih koji teško dolaze do prvog posla.
– Najčešće se problem visoke stope nezaposlenosti mladih, koji ne mogu pronaći prvo zaposlenje, veže upravo za nedostatak vještina koje stiču tokom obrazovanja, kao i problem neusklađenosti obrazovnog sistema u BiH sa potrebama modernog tržišta rada. Problem je i slaba informisanost i podrška mladima za započinjanje vlastitog biznisa i samozapošljavanja uz finansijsku podršku i podsticaje – ističu iz Direkcije.
Nedovoljno praktičnog znanja
Od ukupnog broja srednjoškolaca, svaka treća učenica i svaki peti učenik su uključeni u opšte srednje obrazovanje. Na ukupnom nivou, u 2016. godini je 75 odsto srednjoškolaca pohađalo stručne srednje škole i taj trend je konstantan kroz godine.
Jedan od značajnijih nedostataka za poslodavce i socijalne partnere je i nemogućnost da uspostave adekvatnu vezu sa programom srednjeg stručnog obrazovanja (VET), te u vezi s tim, na svim nivoima obrazovanja stiče se nedovoljno praktičnog znanja, navodi se u izvještaju DEP.
(Srpskainfo)
