Petnaest godina nakon odluke ruskog predsednika Vladimira Putina da povuče iz BiH i sa Kosova vojnike koji su učestvovali u mirovnim operacijama, u Rusiji se aktivno radi na glorifikaciji ruskog vojnog prisustva na Balkanu.
Ruska kinematografija snima dva skupa filma povodom 20. godišnjice operacije “Marš” ruskih padobranaca iz BiH na prištinski aerodrom Slatina, u junu 1999. godine. Rad na filmovima prati anti-NATO kampanja i uključivanje srpskih glumaca u legalizaciju aneksije Krima.
“Priča je zasnovana na istinitom događaju!” tvrdi ruska filmska kompanija Upgrade Vision i ovako najavljuje “herojsku dramu” “Balkanska linija”, koja će početkom 2019. godine biti predstavljena publici u 20 zemalja:
– Godina je 1999. NATO bombarduje Srbiju i prepušta Kosovo na pljačkanje albanskim banditima. Rusiji je ponuđena sramno mala uloga u rješavanju sukoba na Kosovu. Aerodrom Slatina prelazi pod kontrolu albanskog komandanta Smuka. Ruski obavještajci Andrej Šatalov i Bek Jethojev zauzimaju aerodrom. Iz Bosne na marš za Kosovo dug 600 kilometara kreće ruski bataljon. Njihov je zadatak ne samo kontrola aerodroma, već razbijanje Smukove jazbine i oslobađanje djevojke Šatalova, koju su banditi zarobili radi šverca organa. Rusija je poslije euforije Perestrojke shvatila da ima svoje interese koje treba braniti. Počela je nova era – objašnjava sadržaj filma kompanija Upgrade Vision.
U izjavi ruskog Ministarstva kulture stoji da “istoričari smatraju ove događaje najopasnijim pogoršanjem odnosa između Rusije i Zapada od vremena karipske krize”.
– Balkanska linija govori o sudbonosnoj operaciji, čiji su detalji i dan danas zatvoreni za javnost – dodaju iz pomenutog ministarstva.
Jedan od autora filma, koji je tražio da ostane anoniman, rekao je da se u toj priči “naglasak stavlja na činjenicu da je Srbija jako pogođena strana u sukobu”.
– Mnogi su događaji na Kosovu bili izmišljeni kako bi se izazvalo NATO bombardovanje, i to će se prikazati u filmu – rekao je naš sagovornik.
Prema njegovim riječima, autori su inspirisani pričama o nekoliko Rusa koji su bili na Balkanu u ratnim 1990-m. Među njima je major ruske obavještajne službe GRU (a sada predsjednik Ingušetije) Junus-Bek Jevkurov, koji je od ruske komande krajem maja 1999. godine dobio tajni zadatak da preuzme kontrolu nad aerodromom Slatina. Druga interesantna osoba je Anatolij Lebed, “legenda” specijalnih snaga, “ruski Rambo”, kako su ga zvali njegove kolege. Lebed je, nosilac najvećih vojnih nagrada, 1994. godine morao napustiti vojsku, radio je kao čuvar na pijaci, te švercovao automobile iz Njemačke. Rat na Balkanu mu je omogućio da se vrati u vojne redove: otišao je na Kosovo da se bori na strani Srba.
Glavne uloge u filmu će tumačiti poznati glumac Goša Kucenko, Ravšana Kurkova, Anton Pampušni, te nekoliko srpskih glumaca. Među njima je idol miliona sovjetskih dječaka, najpoznatiji “indijanac” Gojko Mitić i nova zvijezda ruske kinematografije Miloš Biković, koga je prije nekoliko godina upoznao najuticajniji ruski reditelj-patriota Nikita Mihalkov. Nedavno se timu glumaca pridružio Emir Kusturica, kome je Vladimir Putin, 2016. godine, dodjelio “Orden prijateljstva” zbog “posebnih zasluga u jačanju mira i međusobnog razumijevanja među narodima” (nosioci ove prestižne nagrade u Srbiji su Ivica Dačić, Nenad Popović i Tomislav Nikolić).
Film je djelimično snimljen na Krimu. Pa su se svi državljani Srbije našli na spisku ukrajinskog sajta Mirotvorec zbog učešća u propagandnim aktivnostima i legalizaciji aneksije Krima. Mirotvorec se pozicionira kao dio Centra za istraživanje zločina protiv osnova nacionalne bezbjednosti Ukrajine. Taj sajt objavljuje lične podatke ljudi, koje smatra separatistima ili “agentima Kremlja”. Pored toga, srpski glumci su angažovani na promociji zajedničkih slovenskih vrijednosti u ruskim medijima, te borbi protiv politike NATO-a. Dok Miloš Biković govori o zajedničkoj istoriji i kulturnom kodu, te potrebi odupiranja zapadnom pritisku, Gojko Mitić, pak, tvrdi da je NATO ubio njegovu majku.
Ministarstvo kulture Srbije, kako je potvrđeno Balkanskom servisu, izdvojilo je za snimanje “Balkanske linije” 24 880 000 dinara (210 000 evra), smatrajući ga projektom od nacionalnog značaja.
– Filmski centar Srbije je prenio sredstva producentskoj kući Archangel studios iz Beograda – stoji u odgovoru ministarstva Srbije. U Ruskom ministarsvu kulture nisu odgovorili na zahtjev povodom finansiranja projekta. Ukupni budžet filma je procijenjen na 230 miliona rubalja (više od tri miliona evra), dok je očekivana zarada 525 miliona (više od sedam miliona evra).
U producentskom timu je Vadim Birkin, koji ima iskustvo sa značajnim patriotskim filmovima. Istorijski blokbaster “Jaroslav”. “Prije hiljadu godina”, za koji je Roskultura 2007. godine izdvojila oko million dolara, bio je jedan od glavnih događaja tokom proslave Milenijuma grada Jaroslavlja. Organizacijom proslave se bavio tim gubernatora Anatolija Lisicina, čiji je Birkin bio savjetnik. U posljednjih nekoliko godina, za Balkan se zainteresovao i Lisicin. Bio je angažovan na obnovi ruskih grobalja iz Prvog svjetskog rata u Srbiji i otvaranju škole “Valentina Tereškova”.
Vadim Birkin je rekao da će novi film biti spektakularan. Nije pristao da govori o troškovima.
– Budžet filma je manji, nego što se objavljuje na internetu. Dok projekat nije završen, nema smisla govoriti o konkretnim ciframa. Imamo podršku Ministarstava kulture Rusije i Srbije, te privatne investicije i sopstvena sredstva – rekao je on.
Prema riječima Birkina, autori filma misle prije svega na rusku javnost, te ne smatraju da njihov scenarij može dovesti do nepotrebnih emocija na Balkanu.
– Nije moguće zaobići odnose između balkanskih naroda, ali to nije najvažnija stvar u filmu. Nemamo “dobre Srbe” i “loše Albance” ili obrnuto – “dobre Albance” i “loše Srbe”. Ovo je veoma razuđena slika, kakva je uostalom i sama situacija na Balkanu. A bandit je bandit, on može biti Albanac ili Srbin, kao što je u filmu Angeline Jolie “U zemlji krvi i meda”, može biti Hrvat. Ne treba se vezivati za nacionalnost. U svakom slučaju, nismo imali takav zadatak – kaže naš sagovornik.
U pripremi je u Rusiji još jedan film, bez srpskih “zvijezda”, ali sličnog scenarija. Po nalogu ruske televizije NTV, koja je zadnjih godina poznata uglavnom po “raskrinkavanju” ruske političke opozicije, snima se film “Bataljon”. To je vojno-istorijska drama od četiri epizode, u kojoj deset obavještajaca pokušavaju da odbrane teritoriju od šezdeset puta jačeg neprijatelja.
Suština je u tome da vojna komanda Rusije odlučuje da uspostavi kontrolu nad prištinskim aerodromom kako bi spriječila genocid nad srpskim narodom od strane Oslobodilačke vojske Kosova, koju predvodi Brahim. Jedini čovjek koji može pomoći i nabaviti oružje je izviđač Andrej (Maksim Šjogoljev), koji je ranije “ubačen” u vojsku Kosova. Međutim, u izvršenju zadatka Andreja spriječavaju Romi, koji su kidnapovali Veneru, kćerku Brahima, u koju je zaljubljen ruski obavještajac. Andrej mora da napravi težak izbor: između dužnosti prema domovini i časti voljene djevojke. Film se snima u Republici Adigeja na zatvorenom aerodromu grada Majkop.
U informacijskom prostoru, politički sukob Rusije i zapadnih zemalja zbog Kosova u prvoj polovini 1999. godine izgleda dramatično, pominje se čak i Treći svjetski rat. Međutim, bez obzira na spektakularne akcije poput okretanja aviona Jevgenija Primakova iznad Atlantskog okeana u pozadini bombardovanja Srbije, Rusija i zapadne zemlje nastupali su u kontekstu kosovske krize uglavnom kao partneri. Moskva je podržala nekoliko rezolucija Savjeta bezbjednosti UN-a o Kosovu, uključujući i embargo na isporuke oružja, a nakon početka NATO bombardovanja nastavila je potragu za političkim rješenjem zajedno sa Sjedinjenim Državama i evropskim zemljama.
Druga je stvar što je taj dijalog bio otežan zbog djelovanja NATO-a bez mandata UN-a, dok stav političkog i vojnog dijela ruske delegacije na pregovorima nije uvijek bio usaglašen. Kako god bilo, Moskva je, prije svega, nastojala da ojača svoju ulogu na Kosovu, tražeći poseban status za svoje vojnike.
Ruska operacija za preuzimanje kontrole nad aerodromom Slatina se pripremala u završnoj fazi krize, kada je predsjednik SRJ Slobodan Milošević pristao da prihvati uslove NATO-a o povlačenju jugoslovenskih i srpskih snaga. Junus-Bek Jevkurov, čiji je zadatak bio da uspostavi kontrolu nad aerodromom i pripremi se za dolazak ruskog kontingenta, govori o toj operaciji bez detalja.
– Bilo nas je 18. Zauzeli smo pozicije, ali tako da niko to ne primjeti.
Tokom ove operacije, Jevkurov se zavisno od situacije predstavljao kao Albanac, plaćenik ili novinar.
Preuzimanje kontrole nad aerodromom Slatina od strane ruskih vojnika završeno je poslije usvajanja rezolucije 1244, kada je 12. juna 1999. godine na Kosovo stiglo 200 ruskih padobranaca iz BiH, neposredno pred dolazak britanskih trupa iz sastava KFOR-a. Međutim, bataljon ruskih padobranaca nije mogao da djeluje samostalno. Pojačanje nije moglo doći, jer su Rumunija, Mađarska i Bugarska zatvorile vazdušni prostor za rusku avijaciju. Kao rezultat teških pregovora, Rusija je dobila mogućnost da rasporedi svoje snage u područjima pod kontrolom Njemačke, Francuske i Sjedinjenih Država. Tek nakon toga, na Kosovo su stigli avioni sa ruskim vojnicima i vojnom opremom.
Danas je to teško zamisliti, ali su ruski i britanski vojnici, koji su osporavali pravo na kontrolu nad aerodromom, brzo uspostavili interakciju. Evo kako je to opisao u svojoj knjizi Kosovo 99 Aleksandar Lobancev, jedan od učesnika marša na Slatinu.
– Našem transporteru je prišao pukovnik i naredio je da krenemo prema konvoju britanskih džipova. Nije bilo daleko i ja sam unaprijed pitao, treba li puniti oružje. “Hoćeš li se boriti?”, pitao me je pukovnik. “Tako je”, odgovorio sam nesigurno. Pukovnik se nasmešio i rekao: “Ne, ovdje ratovati nećemo, sinko”… Iako su naši i britanski komandanti pregovarali o različitim pitanjima, bilo je jasno da se svaka odluka donosi na stotine kilometara od Prištine. Situacija, koja je u prvih nekoliko sati potpuno zavisila od nas, sada je bila u rukama političara…
Ruski tenkovi kod Obilića 1999.
Britanci su formirali grupu za komunikaciju od deset ili dvadesetak ljudi. Ta komunikacija donosila je praktične rezultate. Od prvih dana dolaska na Kosovo, imali smo probleme sa pitkom vodom, kasnije su nam Britanci pomogli da riješimo taj problem. Jednom je stigao engleski kamion, pun pitke vode. Istovarali smo te flaše zajedničkim naporima naših i britanskih vojnika – stoji u knjizi Aleksandra Lobanceva.
Po nalogu Vladimira Putina, 2003. godine, ruski mirovnjaci su povučeni iz BiH i sa Kosova. Prema riječima tadašnjeg načelnika Generalštaba Anatolija Kvašnina, “Rusija nije više imala strateške interese na Balkanu. U ruskim diplomatskim krugovima tu odluku nazivali su greškom ili čak “najvećom glupošću”. Pored svega ostalog, ta odluka je faktički poništila smisao i značaj (ma kakav je bio) marša na Prištinu, čiju 20. godišnjicu Kremlj namjerava da proslavi sljedeće godine.
U proteklih 20 godina u Rusiji je snimljeno više dokumentarnih filmova o NATO bombardovanju i maršu na Prištinu. U ovim pričama možemo da čujemo da je “Černomirdin ubijedio Miloševića da izda Kosovo” ili da su “ruski vojnici bili dočekani kao heroji u 1945. godini”, ali u njima nema informacijama o sukobima, razbijanju uslovnog “komandanta Smuka” ili oslobađanju zarobljenika. Ruski vojnici nisu učestvovali u borbama.
Vojnopolitički analitičar iz Beograda Aleksandar Radić smatra da su balkanski događaji u kinematografiji često prikazani kao skup stereotipa, a opšti ton javne rasprave 20 godina nakon rata potvrđuje da je politika 90-ih godina još uvijek živa.
– Filmovi bazirani na stvarnim događajima su često prilagođeni određenoj ideologiji. Smatram da je priča o maršu ruskog bataljona iz BiH na Kosovo samo jedan tih primjera. 1999. godine osim demonstracije ruske političke volje marš nije imao neki drugi značaj. Ali, ruska kinematografija stvara sliku koja je prilagođena novoj formi ruskih političkih pogleda – kaže politički analitičar Aleksandar Radić.
Naš sagovornik je napomenuo da su ruski vojnici stigli na Kosovo tokom prelaznog perioda, kada su na aerodromu Slatina bile srpske snage.
– Za Srbe, ruski marš je imao prije svega psihološki efekat, ali on je kratko trajao, jer mnogi od njih su morali napustiti Kosovo – smatra sagovornik.
– Nakon napada terorista na Dagestan i početka drugog čečenskog rata u 2000. godini, Rusija se suočila sa apsurdnom situacijom: njene elitne jedinice su razmještene na Balkanu u momentu kada treba braniti rusku teritoriju. Novi kurs ruskih vlasti podrazumijevao je da se mora brinuti za svoje bliže okruženje. Dakle, ruski vojnici su povučeni 2003. godine i to je bio zapravo simbol važnosti Balkana u stvarnoj percepciji ruskih interesa – kaže Radić.
Balkan nije bio prioritet. Međutim, javnost u Srbiji nije spremna da prihvati ovu činjenicu. Štaviše, u srpskom društvu raste podrška ruskoj politici, a jedan dio Srba, koji su prisutni u javnom sektoru, postali su nosioci “ruske ideje”, bave se veličanjem ruske vojne moći i snage ruske nacije.
– To je dio atmosfere na Balkanu u ovom momentu – smatra Radić.
(Radio Slobodna Evropa)
