PIŠE: Saša Bižić
Očekujete da će kampanja uoči parlamentarnih i predsjedničkih izbora u Republici Srpskoj, predviđenih za 7. oktobar 2018. godine, biti veoma predvidljiva, sa retorikom vlasti o „izdajničkoj opoziciji“ i parolama Saveza za promjene o „lopovskom režimu“?
Naravno, ovakav vokabular ispuniće dobar dio javnih nastupa stranačkih lidera iz oba bloka u RS. Međutim, ispod površine male bare ovdašnje političke scene, pune krokodila, nazire se gotovo zaboravljena tema koja bi u narednim mjesecima mogla da zauzme značajan prostor u televizijskim pričaonicama i na društvenim mrežama, ali i u kafanskim raspravama. Riječ je o odnosu zapadnog i istočnog dijela RS ili, preciznije, o nezadovoljstvu na istoku zbog raširenog uvjerenja o zapostavljenosti i stagnaciji ovog segmenta Srpske.
Prof. dr Drago Vuković, sociolog i profesor Univerziteta u Istočnom Sarajevu, smatra da je „definitivno jasno da politika u BiH, pa i u RS, počiva na konfliktima“. On dodaje da se „proizvodnja neprijatelja, izdajnika, straha i lažnog patriotizma, dakle lažne hrane, pokazala kao produktivan politički posao, posebno za održavanje vlasti radi vlasti, što je osnovna politička strategija i pozicije i opozicije.“
„U tom kontekstu, svakako se istok i zapad u RS uzimaju kao kriterijum dobre i loše politike. Od stvaranja RS, taj objektivan problem (ne)razvijenosti u geografskom smislu služio je kao važan kriterijum borbe za vlast. I prije rata su se Banjalučani bunili protiv prevelike dominacije Sarajlija, a poslije stvaranja RS – Paljana. Politika g. Dodika uspjela je da taj problem preseli samo u vremena izbora, jer su sve poluge republičke vlasti prenesene u Banjaluku. Konflikti su takve prirode da je jedan načelnik opštine iz istočnog dijela RS odbio da primi sredstva za podsticaj razvoja nerazvijenih, kako bi dokazao lojalnost i odanost svojoj partiji“, kaže Vuković za Srpska Cafe.
Naš sagovornik objašnjava da „velike razlike u razvijenosti, problemi iseljavanja i slično, nisu nikada bili u središtu politike vlasti, a nažalost ni opozicije.“
„Mislim da su te razlike samo dobar povod za političke konflikte, bez želje da se takvi problemi uspješnije rješavaju. Decentralizacija vlasti i ozbiljna ulaganja u nerazvijenije dijelove RS jedini su put prevazilaženja ovih problema“, zaključuje Vuković, uz konstataciju da „ostaje da se vidi da li će se to desiti nakon izbora 2018. godine, ali da nije optimista u tom pogledu.“
U Banjaluci, koja je u kritičkim rezonima nerijetko označena kao nosilac centralizma i egoizma, relacija zapad – istok najčešće se tretira kao odavno apsolviran problem, još od vremena razlaza Biljane Plavšić sa SDS-om 1997. godine. Međutim, ako je suditi po nizu signala, izgleda da uopšte nije tako.
U novijem periodu, prašinu sa ovog pitanja obrisao je Rajko Dukić, višedecenijski direktor „Boksita“ iz Milića i neprikosnoveni gospodar Birča. Ako ni zbog čega drugog, vlast RS morala bi da pažljivo sasluša šta Dukić poručuje imajući u vidu njegovu reputaciju ličnosti sa nepogrešivim instiktom za smjene političkih garnitura i vlastita prestrojavanja na tom tragu. Kontroverzni prvi čovjek „Boksita“, koji je prešao put od lokalnog autoriteta u periodu komunizma, preko desne ruke Radovana Karadžića, do glavnog regionalnog oslonca Milorada Dodika, oglasio se uoči Nove 2018. godine simptomatičnim govorom na skupštini Područne privredne komore Bijeljina.
Ma šta ko mislio o njemu, mora se priznati da je ovaj „kapitalac“ ozbiljno potkrepio sopstveno izlaganje. Krenuo je od podatka da istok RS, po površini i broju stanovnika, jeste manji u odnosu na zapad, jer mu pripada 31 od 64 opštine u Srpskoj, na 45,38 odsto ukupne površine Republike, sa 446.062 stanovnika ili 38,11 procenata u kompletnoj populaciji entiteta.
A onda je, pozivajući se na isti takav, konkretan jezik brojeva, poručio da je istočni dio, iako izrazito bogatiji po prirodnim resursima, naglašeno siromašniji, što se tiče životnog standarda ljudi. Takva disproporcija je, smatra on, posebno prisutna u elektroenergetskom sektoru, pa to ilustruje podatkom da je, od instalisanih megavata u hidrocentralama i termoelektranama, 74,4 odsto na istoku, a 25,6 procenata na zapadu. Dukić je naročito ogorčen kada pominje program izgradnje auto-puteva u RS, označavajući ga kao primjer drastičnog zapostavljanja istočnog dijela. Koliko se detaljno pripremio za ovaj istup, pokazuje i pedantno prebrojavanje vodećih republičkih zvaničnika od nastanka Srpske do danas.
„Od 40 članova Senata, pet je iz istočnog dijela. Od osam predsjednika Republike, jedan je bio iz istočnog dijela. Od šest predsjednika Narodne skupštine, jedan je bio iz istočnog dijela. Od devet premijera, nijedan nije iz istočnog dijela. Od 149 ministara, 33 je iz istočnog dijela. Nema niko iz istočnog dijela na čelu agencija, kao i značajnijih javnih preduzeća“, poentirao je Dukić.
Da se ne šali, potvrdio je dvije sedmice kasnije, uoči Srpske nove godine, sarkastičnim otvorenim pismom Željki Cvijanović u kojem je opet ukazao na neravnopravan tretman u planiranoj mreži (auto)puteva. One koji u startu odbacuju njegove teze – uz zapažanje da je moguće da je direktor „Boksita“ rekao ispravnu stvar, ali da je to došlo od pogrešnog čovjeka – uskoro bi mogla da zatekne nespremne na reakciju jedna (ne)očekivana inicijativa.
Naime, u toku je prikupljanje potpisa za peticiju koja će biti upućena predsjedniku i premijeru RS, kao i prvom čovjeku parlamenta Srpske. Oko inicijative su okupljeni, kako se navodi, poslanici, predstavnici lokalnih organa vlasti i pripadnici privrednih i društvenih struktura sa istoka RS. Čitava zamisao, ističu pokretači, ima nadpartijski karakter i izlazi iz okvira polarizacije na vlast i opoziciju sa republičkog nivoa.
„Maćehinski odnos i siromaštvo, kao i nedostatak perspektive, odnosno izgleda za bolji život, podstakli su i podstiču iseljavanje i pad nataliteta, zbog čega se i te kako, dugoročno gledano, dovodi u pitanje cjelovitost, pa i opstanak RS“, navodi se u peticiji.
Jezgro ovog poduhvata je u Istočnom Sarajevu, a od Dodika, Cvijanovićeve i Čubrilovića biće zatraženo da kao prioritete tretiraju „sedam projekata, ključnih za o(p)stanak stanovništva na ovom prostoru“, pri čemu se još ne precizira o čemu je riječ. Ali, zato se jasno pominje šta će biti ako ne bude pozitivnog odgovora iz Banjaluke na ove zahtjeve.
„U protivnom, za dalji neželjeni razvoj događaja, odnosno procesa, bili bi isključivo odgovorni vi, a ne mi ili narod, u čije ime se obraćamo“, zaključuje se u peticiji.
Kakav „neželjeni razvoj događaja“ je u pitanju, teško će dokučiti na adresama kojima će uskoro biti upućen ovaj apel, jer nisu primijetili ništa neobično u tome da su se tri prošlogodišnje najozbiljnije „bune protiv dahija“ u RS dogodile upravo na istoku – u šumskim gazdinstvima na Sokocu i u Čajniču, te u bolnici u Zvorniku. Ako se tome doda saga sa „Aluminom“ i potencijalna nekontrolisana situacija u ovom sistemu u kojem se obrće veliki novac – što je do sada bilo mamac za razne lihvare, ali je i održavalo u životu čitavo Podrinje – nije isključeno da sve krene prema scenariju koji je još prije 10 godina najavio Dragan Đokanović.
Za one koji ne znaju, riječ je o čovjeku koji je još 1990. ušao u politiku kao predsjednik Demokratske stranke federalista. Kada je počeo rat, postao je član Vlade RS i blizak saradnik Radovana Karadžića i ostalih tadašnjih lidera Srpske, o čemu je ne tako davno objavio upečatljive memoare. Uglavnom, Đokanović je neposredno nakon drugog Dodikovog dolaska na vlast postao njegov oštar kritičar, i to upravo sa pozicija „odbrane“ istoka od zapada u RS. Godine 2008. to je kulminiralo prijedlogom novog ustava BiH, u kojem se Đokanović založio za preuređenje RS u federaciju Istočne i Zapadne Srpske, mada je, bez obzira na ovaj termin, više bila riječ o veoma labavom savezu sa minimalnim brojem zajedničkih funkcija.
Dok se od običnih smrtnika iz istočnog dijela RS u neformalnim razgovorima nerijetko može čuti gunđanje, pa i ogorčenost sa ovim predznakom, najeksponiraniji političari između Bijeljine i Trebinja, čak i oni koji su bili na ivici „secesionizma“, uglavnom su našli druge dnevno-političke i interesne preokupacije – od Zdravka Krsmanovića i Miće Mićića, preko Staše Košarca i Zorana Stevanovića, do Mirka Šarovića ili Milice Marković.
Izuzetak je Hadži Jovan Mitrović, svojevremeno najuticajnija figura u Zvorniku. On je i dalje na fonu za koji je karakteristična jedna žestoka izjava, prije čitave decenije.
„Ono što danas zapad radi istoku u RS, to na ovim prostorima nisu činili ni Turci tokom njihove vladavine“, rekao je tada Mitrović.
Ironičnim preokretom, kao akteri glavnog razvojnog projekta, od kojeg u istočnom dijelu Srpske svi imaju velika očekivanja, auto-puta Beograd – Sarajevo, sada se pominju baš „Osmanlije“. Pa, neka poslije niko ne bude iznenađen ako nevolje krenu u smjeru suprotnom od onog iz epske poezije – stvarni drumovi na istoku RS poželjeće Turaka, a njih biti hoće. Uz sve manje mentalnih i emocionalnih „saobraćajnica“ prema zapadnom dijelu Republike.
Fond rješava sve, vjeruje vlast
Kao jedini ambiciozniji pokušaj aktuelne vlasti u RS da preispita razloge za nezadovoljstvo građana koji žive istočno od Brčkog, može se pomenuti formiranje Fonda za razvoj istočnog dijela RS 2007. godine. Iako je u početnom periodu svaka aktivnost ovog tijela bila promovisana na sva zvona, nakon 2012. priča o ulaganjima pomoću tog mehanizma naprasno je utihnula, moguće i zbog činjenice da Fond, formiran u okviru Investiciono-razvojne banke RS, od tada nema posebnog direktora. Međutim, ako je suditi po zvaničnim podacima IRB-a, sve i dalje funkcioniše. Prema ovom izvoru, čije se tvrdnje na istoku često osporavaju – do sada je 1.387 poslovnih subjekata dobilo ukupno 218,2 miliona KM, pri čemu su tokom 2017. za 144 firme iz istočnog dijela odobreni krediti u iznosu od 22,7 miliona KM.
(srpskacafe.com)
